DVE DECENIJE VELIKE NEMAČKE

Da nije proteklo tako brzo, ujedinjenja Nemačke možda ne bi ni bilo. Imalo je dosta protivníka i visoka se cena morala platiti za njega. A plaćaju je i danas Nemci dotiranjem svog Istoka pa čak i zaštitom evra koji im je nametnut umesto njihove silne marke. Povodom jubileja, treba podsetiti na te manje poznate i vidljive ili zaboravljene aspekte ovog krupnog dogođaja u istoriji Evrope, posebno na one koje su najviše povezani sa aktuelnim kretanjima.

Istorijski gledano, izraz istočna Nemačka nije adekvatan, to je u stvari srednja Nemačka, dok je istočna Nemačka skoro hiljadu godina bila na području današnje zapadne Poljske sve do Katovica i Poznanja (poslednji put je ta teritorija bila poljska u vrijeme „piastovske Poljske“). I pored totalnog poraza i kompleksa krivice za rat i zločine, zapadna Nemačka je stalno, makar samo u sebi i za sebe, tu teritoriju smatrala delom Nemačke. Teritorija je 1945. prepuštena Poljskoj, a Nemačka je dobila sedam-osam miliona sunarodnika-izgnanika (prema nekim podacima, čak i 10 miliona). Međudržavnim ugovorom iz 70-ih s Poljskom, Savezna Republika Nemačka se obavezala samo (ništa više ali i ništa manje) da nove granice na Odri i Nisi neće menjati silom. Te granice, koje je Istočna Nemačka priznala još 1950, a Bon nije priznavao 45 posleratnih godina, bile su sasvim glatko priznate na pregovorima 2 plus 4 - kao uslov i žrtva koju Nemci moraju podneti za međunarodnu saglasnost za njihovo ujedinjenje.

Pad Berlinskog zida

U unutrašnjim nemačkim uslovima ključnu ulogu je igralo to što se Savezna Republika tokom cele svoje egzistencije pripremala za pripajanje Istočne Nemačke i što DDR nije nikad bila „normalna samostalna država“. Ujesen 1989. ekonomski i politički Istočna Nemačka se urušila i u atmosferi opšteg kolapsa i haosa niko od istočnih Nemaca nije više imao nimalo volje za nekakvu dalju samostalnu egzistenciju. Ali, sve to ne bi bilo dovoljno za ujedinjenje koje je podrazumevalo ogromnu, posle pola stoleća teško zamislivu promenu granica…

Spoljno-politički uslovi su imali najveći značaj. Godine 1989-1990. se nisu srušili samo istočno-evropski satelitski komunistički režimi nego se raspadao teritorijalno, politički i ekonomski i sam SSSR. Pragmatični lideri Mihail Gorbačov i Eduard Ševarnadze su Istočnu Nemačku bukvalno prodali – u situaciji kada nisu više imali snaga da je zadrže. Helmut Kohl je Sovjetima za saglasnost s pripajanjem Istočne Nemačke i za odlazak pola miliona sovjetskih vojnika platio 20 milijardi maraka (ta injekcija je produžila život sovjetskoj imperiji za godinu dana). S tadašnjeg gledišta je to bila golema suma, ali sa današnje, kada zapad Nemačke dotira istok svake godine s pet puta većom sumom, to je bila sitnica. „Prodaja“ Istočne Nemačke tako u istoriji Rusije može dobiti isto mesto kao i ona svojevremena budzašto prodaja Aljaske Amerikancima...

Margaret Tačer i Fransoa Miteran

No, Kohl nije morao da „potplati“ samo Sovjete, nego i zapadno-evropske saveznike. Oni su prema ujedinjenju Nemačke imali ništa manji otpor od Moskve. Danas su već opšte poznate tada polujavne izjave britanske premijerke Margareth Thatcher i francuskog predsednika Francois Mitterand-a u kojima su izražavana strahovanja da se sa ujedinjenjem na političku scenu ne vrati međuratna Nemačka. Još se sasvim ne zna šta je sve Kohl morao dati zapadnim saveznicima. Ali, sigurno jedna od najviših cena je bila saglasnost za postupno uvođenje zajedničke valute – evra, dakle napuštanje silne marke, i sa daljim jačanjem evropske integracije koju je, pre svih Francuska, videla kao neku vrstu lanca Unije na moćnoj 80-milionskoj Nemačkoj. Milijarde koje sada Nemačka pozajmljuje Grčkoj su na taj način cena koja se plaća za ujedinjenje Nemačke. Samu integraciju Istočne Nemačke u EU platila je samo Zapadna Njemačka, tako da je ukupan račun ujedinjenja izašao na 1,3 do 1,5 biliona evra. Može se postaviti pitanje da li bi to sve bilo dovoljno da za leđima Nemcima nisu stajali Amerikanci sa čvrstom i bezuslovnom potporom ujedinjenju (to neupućenima može pomoći da shvate zašto su Nemci i dalje jedan od najčvrstijih američkih saveznika u NATO).

Gorbačov, Buš, Kol

U okviru ujedinjenja morao se rešiti anahronizam da, u stvari, dotad nije sklopljen nikakav mirovni ugovor sa poraženom Nemačkom. Zato se razgovaralo u sastavu „2+4“, tj dve nemačke države i četiri pobedničke sile. U jedan krug pregovora bila je pozvana i Poljska zbog granica na Odri i Nisi. Sovjeti su nastojali da postignu da ujedinjena Nemačka ne bude u NATO ali to Francuzi i Britanci nisu hteli da dozvole. Sovjeti su, ipak, dobili neke ustupke –NATO se obavezao da na teritoriju bivše DDR neće razmestiti vojnu infrastrukturu i nuklearno oružje, kao i da se broj vojínka Bundeswehra smanji sa pola miliona na 370 hiljada. Sporazum je potpisan na završnim pregovorima u Moskvi 12. septembra, a 3. oktobra 1990. proglašeno je ujedinjenje Nemačke.