Četiri decenije gasovoda Horgoš-Batajnica-Zvornik

U vreme kada se gradi novi magistralni gasovod kroz Srbiju, koji će spojiti granicu sa Bugarskom i granicu sa Mađarskom, ovih septembarskih dana u centru naše pažnje je još jedan važan gasovod koji je, za sada, jedini pravac iz kojeg u našu zemlju stiže uvozni gas.  Reč je o gasovodu Horgoš-Batajnica-Zvornik, takozvanom „stubu“ gasovodnog sistema Srbije, koji je 6. septembra ove godine napunio 40 godina postojanja i rada.

 Dakle, bio je četvrtak, 6. septembar davne 1979. godine, kada je u čast otvaranja novog gasovoda, u mađarskom mestu Kiškundorožma, u blizini Segedina i u blizini granice sa, tada, državom Jugoslavijom (SFRJ), organizovana prigodna svečanost.  U prisustvu političkog i ekonomskog vrha dve zemlje, zvanično je počela isporuka uvoznog gasa za istočni krak jugoslovenskog magistralnog gasovoda, preko teritorije naših severnih suseda.

U razgovorima i dogovorima sa mađarskom stranom, kao član naše delegacije, učestvovao je naš prvi sagovornik, sada penzioner, a do pre koju godinu savetnik izvršnog direktora za tehničke poslove JP „Srbijagas“, mašinski inženjer Gabor Kelemen.

„Prvi ugovor o tranzitu gasa potpisan je 31. marta 1977. godine, a potpisnici su bili Kombinat naftne i gasne industrije NAFTAGAS Novi Sad, Naftagasova Radna organizacija RO GAS i mađarski Naftno-gasni trust OKGT iz Budimpešte i spoljnotrgovinska firma „Mineral impeks“. Ranije, pre ovog ugovora, potpisan je ugovor o uvozu gasa sa ruskim „Sojuzgaseksportom“, tako da je trebalo završiti gasovod kojim će ovaj ugovoreni gas stizati do nas. Glavni projekat gasifikacije istočnog dela Jugoslavije, poznat pod imenom koji je u vidu šifre imao kod Međunarodne banke - YU916, a koji je podrazumevao upravo izgradnju gasovoda čiju četrdesetogodišnjicu sada obeležavamo, dakle od Horgoša, preko Gospođinaca, do Batajnice, i dalje prema Karakaju i Zvorniku, uradio je „Industroprojekt“ iz Zagreba, a gasovod je gradila čuvena „Naftagas montaža“ iz Zrenjanina. Zanimljivo je da smo, kada je gasovod pušten u rad, a u sklopu Ugovora o tranzitu gasa sa Mađarima, zapravo imali „razmenu“ gasa, i to tako da je mađarski OKGT na granici sa Sovjetskim Savezom, odnosno Ukrajinom, kod mesta Beregovo, uzimao količine gasa koje su dogovorene sa našom zemljom, a nama je isporučivao svoj gas u istoj toj količini, koji je proizveden na gasnom polju Alđe, u okolini Segedina. Sve zbog toga što u Mađarskoj nije postojala direktna veza gasovodom između Beregsaza, koje je prvo mesto posle ukrajinskog Beregova na mađarskoj strani, i Kiškundorožme, koja je bila nama najbliža. Mađari su zato vrlo brzo, budući da je reč o jednoj kratkoj deonici od Alđea do nas, izgradili taj gasovod, a paralelno smo i mi radili naš gasovod do granice. Oni su spojeni kod graničnog kamena E704, gde je granična linija između naše zemlje i Mađarske. I tako je uvoz gasa, tačnije razmena, mogao da počne, i to tako što su Rusi davali Mađarima gas, a Mađari nama. To je trajalo tri godine, dok nije izgrađen gasovod od mađarske granice sa Ukrajinom do granice sa Srbijom”, kazao nam je Gabor Kelemen.

Prvo povezivanje u međunarodni sistem gasovoda

Kelemen, ujedno, podseća i da je u isto vreme potpisan još jedan ugovor, sa sarajevskim „Energopetrolom“, o tranzitu gasa za Bosnu i Hercegovinu, u početku samo za Fabriku glinice u Zvorniku, koja je bila veliki potrošač gasa. Takođe, navodi i tehničke karakteristike gasovoda- nazivni prečnik DN 700, odnosno 28“. Kvalitet gasa bio je 8.760 kilokalorija (+10%), projektovani pritisak u cevima do 50 bara, a maksimalni protok na godišnjem nivou je 2,5 milijarde kubika. Mnogo veći pritisak, od 64 bara, dobili smo, kako nam je rekao, izgradnjom drugog gasovoda koji je građen posle desetak godina, isto iz pravca Mađarske, preko Horgoša, prema Gospođincima i Batajnici, čiji je prečnik 750mm, a kapacitet dodatnih 2 milijarde kubnih metara gasa godišnje.

„Kada je 1982. godine završen gasovod kroz Mađarsku, onda je u našu zemlju počeo da pristiže gas sa ruskih gasnih polja. Nije bilo razlike u kvalitetu između mađarskog i ruskog gasa. Da je tako, potvrđivali su podaci koje smo dobijali sa procesnog gasnog hromatografa u Horgošu, kojim smo  vršili sva obračunska merenja gasa koji smo uvozili”, dodaje Gabor Kelemen.

U razgovoru učestvuje i sadašnji predsednik Udruženja penzionera Srbijagasa, ranije rukovodilac u Komercijalnom delu preduzeća, diplomirani ekonomista Boško Todorović, koji iako, kako kaže, nije bio direktan učesnik u ovom velikom projektu, dobro zna koliko je on bio značajan za nas, te zbog toga insistira da ovaj datum, 6. septembar, zapravo, ima trostruki značaj.

„To je početak uvoza gasa, koji je vezan za ugovor sa Sovjetskim Savezom, čuli ste već zapravo sa „Sojuzgaseksportom“; To je i datum kada je došlo do početka tranzita gasa i u okviru toga razmene gasa, budući da tehnički uslovi nisu postojali tj. da nije bilo gasovoda od Beregova do granice sa našom zemljom i treće, tada je došlo do našeg prvog povezivanja u međunarodni sistem gasovoda koji traje do dan-danas”, istakao je Todorović i dodao da je izgradnja ovog gasovoda imala tako veliki ekonomski značaj za našu zemlju, kao što to danas očekujemo od  izgradnje magistralnog gasovoda od bugarske do mađarske granice, kojim ćemo se priključiti na  Turski tok i koji će omogućiti da gas potekne i „u suprotnom smeru“.

Todorović otvara jednu još jednu interesantnu temu vezanu za ovaj gasovod. Naime, pošto, kao što je već rečeno, Mađari nisu imali direktan usmereni gasovod do Jugoslavije, oni su tražili da im mi, tj. Jugoslavija, a imajući u vidu njen tadašnji politički i finansijski rejting u svetu, obezbedimo kreditna sredstva za gradnju tog pravca. Tako je i bilo.

Jedan kredit za Mađare, jedan za nas

O detaljima kreditnog aranžmana više smo saznali u razgovoru sa nekadašnjim direktorom RO GAS, a u vreme priprema i izgradnje gasovoda od Horgoša do  Batajnice i Zvornika, pomoćnikom direktora za ekonomsko komercijalna pitanja Naftagas GAS-a, Slobodanom Radulovićem, diplomiranim ekonomistom.

„Mađarski partner uslovio nas je da mu damo kredit, kako bi sufinansirali izgradnju gasovoda. Da bismo to realizovali, mi smo sa jednom bankom iz Londona, u čemu sam direktno učestvovao, ugovorili da nam daju 70 miliona dolara, koje smo zatim preneli Mađarima za izgradnju tog, njihovog, tranzitnog gasovoda, koji će snabdevati našu zemlju. Od Međunarodne banke dobili smo kredit za izgradnju našeg gasovoda, dakle bila su to sredstva za realizaciju projekta gasifikacije istočnog dela Jugoslavije. Bio je ugovoren iznos od 59 miliona dolara. Da bi se prikupilo dovoljno sredstava za ovaj veliki projekat, u njemu su morali da učestvuju i naši potrošači, učešćem u dinarskim sredstvima. Tako su velike firme i toplane iz Vojvodine, poput Novosadske toplane, Hemijske industrije i Industrije stakla u Pančevu, Beočinske fabrike cementa, Metanola i Ciglane iz Kikinde, „Servo Mihalja“ iz Zrenjanina, dakle firme koje su bile i veliki kupci gasa u to vreme, zajedno sa nama, na neki način, gradile ovaj gasovod”, pojašnjavasnio nam je Slobodan Radulović.

Na naslovnim stranama

Događaj u Kiškundoržmi bio je izuzetno visoko pozicioniran u dnevnoj štampi i u tadašnjem televizijskom informativnom programu.

Novinari Dnevnika, Ekspres politike, Politike, Večernjih novosti, ali i Radio-Televizije Novi Sad, preneli su izveštaje sa otvaranja novog gasovoda među udarnim vestima. Gasovod je, kako je ocenjeno, jedna od najznačajnijih investicija u Jugoslaviji posle rata, a njegovo puštanje u rad obezbediće i istočnom delu naše zemlje dodatni energetski i sirovinski izvor. Pohvaljeni su graditelji gasovoda i istaknuti napori stručnjaka naše zemlje i Mađarske, koji su uložili mnogo truda da bi spojili dva magistralna gasovoda, kroz koja su 6. septemra 1979. godine potekle prve količine gasa.