Pariska izložba ruskih ikona iz kolekcije srpskih antikvara

U Duhovnom i kulturnom centru Rusije, pri novoj katedrali Svete Trojice u Parizu, 4. marta otvorena je izložba ruskih ikona 16. do 19. veka pod nazivom "Uskrs". Sto pedeset izloženih ikona dolaze iz privatne kolekcije pariskih antikvara gospodina i gospođe Manić, inače Srba poreklom. Prikupljana tokom pola veka profesionalnog bavljenja antikvarstvom, ova kolekcija je, po mišljenju više ruskih stručnjaka, jedna od najznačajnijih privatnih kolekcija ikona uopš́te.

Izložbu je otvorio vladika Nestor (Sirotenko), episkop korsunski i francuski, kazavši da je vrlo srećan što je u nedavno otvorenom prostoru organizovana izložba ovakvog duhovnog i umetničkog kvaliteta.

Uskrs, Izložba ruskih ikona 16. do 19. Veka, Jedna privatna kolekcija

Silazak u Ad i Vaskresenje Hristovo

Kolekcija antikvara Manića izuzetno je značajna po visokom umetničkom kvalitetu izloženih ikona, raznovrsnosti stilova i regionalnih centara, što vrlo dobro ilustruje razvoj ruskog ikonografskog slikarstva od 16. do 19. veka. Inače, ikone, pristigle iz Rusije na različite načine, kupovane su na tržištima Evrope i Severne Amerike, na javnim aukcijama, kod profesionalnih antikvara kao i kod kolekcionara.

Izložba ikona podeljena je na dva dela. Prvi deo je posvećen Vaskrsu Hristovom, najvažnijem hriš́ćanskom prazniku. Dve centralne ikone prvog dela izložbe prikazuju Silazak u Ad, kako se tradicionalno, u ikonografiji, predstavlja Vaskrsenje Hristovo. Naime, svojom žrtvom na krstu, Hrist je iskupio sve žive pravednike. Međutim, spasenje nije moglo da ostane ograničeno samo na žive. Zato je Gospod sišao u Ad u kome su obitavale duše preminulih, srušio vrata pakla i spasio mrtve pravednike. Na taj način, on je svojom smrću pobedio smrt.

Potom, Hrist je telesno vaskrsnuo i napustio grobnicu u koju su ga bili položili. Tako je ovaj veliki praznik postao garancija i nada svakog hrišćanina u sosptveno vaskrsnuće koje će uslediti po drugom Hristovom dolasku.

Inače, izložene ikone ove privatne kolekcije srpskih antikvara, koje pripadaju ruskoj umetnosti 17. veka, svojim brojem i različitostima gledaocu pomažu da sagleda najvažnije pravce i faze crkvene umetnosti tog perioda. Moskva, u to vreme, nije bila samo glavni grad ruske države, već i pravi centar kulturnog života zemlje.

Bogorodica Odigitrija, Sveti Nikola sa žitijama, Javljanje Bogorodice Svetom Sergeju Radonješkom

Moskovska estetska dominacija

Za carski dvor i aristokratiju, tokom čitavog veka radili su mnogi ateljei ikona, koji su regrutovali najbolje majstori iz svih krajeva Rusije. Izvanredan primer moskovskog ikonopisa prve trećine 17. veka jeste ikona "Svetog Jovana Bogoslova na Patmosu", namenjena kućnom ikonostasu. Prefinjenost boje, elegancija i vrhunsko umeće ukazuju na istančani ukus bogatog moskovskog kupca.

Tokom druge polovine 17. veka, majstori Oružejne palate, carskog ateljea, u tradicionalno rusko slikarstvo unose elemente zapadno-evropskog svetovnog slikarstva. Dve ikone, "Sveti Nikola" i "Hrist Svedržitelj", ukazuju na visoku tehniku, estetski pristup koji je gajen na ruskom dvoru.

Važan umetnički centar u drugoj polovini 17. veka nalazio se u Povoložju, posebno u moćnim trgovačkim gradovima Jaroslavu i Kostromi. "Bogojavljenje", "Sabor Presvete Bogorodice", "Nerukotvoreni obraz" imaju karakteristične osobine jaroslavskog ikonopisa tog vremena — izražajne kompozicije, briga o detaljima, tople zelene i crvene boje, kao i živopisne krajolike sa fantastičnim oblicima. Sve ove karakteristike i imaju četiri male ikone sa scenama iz života nepoznatog svetitelja treće četvrtine 17. veka u ramu od emajliranog metala.

Tokom 18. veka došlo je do promena u umetničkom jeziku i stilu zvaničnog živopisanja. Pre svega, pojavljuje se sve veći broj pozajmica iz zapadnoevropskog slikarstva i grafika. Odličan primer predstavlja ikona "Sveti Jovan vojnik".

Kazanjska Bogorodica sa srebrnim okladom

Bogorodica, majka čovečanstva

Središ́na ikona drugog dela izložbe je monumentalna crkvena ikona "Svetog Nikole čudotvorca sa žitijama", živopisana u Centralnoj Rusiji (16. vek). Međutim, najvažniju celinu drugog dela izložbe čini tridesetak ikona Bogorodice sa Hristom i praznika posvećenih Bogorodici. Mesto Bogorodice u ruskoj ikonografiji izuzetno je važno, jer osim materinske ljubavi i prihvatanja Božje reči, Bogorodica predstavlja najvažnijeg posrednika između ljudi i Boga, š́to se posebno vidi u Deisisnim kompozicijama gde se ona nalazi odmah pored prestola Hrista Velikog Sudija. Mnoge molitve su njoj upućene, jer ona predstavlja novu Evu, majku čovečanstva.

Ikonografija moskovskih umetnika bila je uticajna i često je služila kao model za bogate crkve iz provincija. Odličan primer takvog uticaja jeste velika crkvena ikona "Rođenja Presvete Bogorodice", iz prve trećine 17. veka (Centralna Rusija). Po elementima stila, posebno arhitekture, ona je bliska istoimenoj ikoni iz zbirke Muzeja Andrej Rubljov, naslikanoj u carskoj radionici iz vremena Borisa Godunova za katedralu Rođenja

Bogorodice u Muromu.

Slikarstvo ruskog Severa druge polovine 17. veka prikazano je kroz ikone "Javljanje Bogorodice Svetom Sergiju", "Starozavetna trojica", "Deisis", "Usekovanje glave Svetog Jovana Preteče" i "Blagovesti". One se razlikuju po grublje obrađenim drvenim podlogama, jednostavnijim slikarskim pristupom i manjim hromatskim rasponom.

Dvostrane ikone "tabletke" su ikone manjeg formata slikane na grundiranom platnu. One su, tokom praznika, stavljane na nalonj, ali su istovremeno služile i kao uzori prilikom slikanja. Zbog krhkosti, te su ikone lako bivale oštećene ili uništavane i zato ih je danas jako malo u muzejima i kolekcijama. Prisustvo ovih ikona, kao i više potpisanih i datiranih ikona, u mnogome povećava umetničku, istorijski i naučnu vrednost izložene kolekcije, jer se sa sigurnošću mogu da postave i u vremenu i u društvenom kontekstu.

Vladika Nestor otvara izložbu ikona antikvara i kolekcionara Manića

Ikonografska sela – Paleh i Mstjora

Ikonografija 19. veka, uglavnom je predstavljena radovima poznatih umetničkih centara. Među njima, glavno mesto pripada Palehu i Mstjori, ikonografskim selima u vladimirskoj regiji. Raskošanost Paleha je na vrhuncu u prvoj četvrtini 19. veka, a u kolekciji ima nekoliko dela ovog briljantnog perioda. Među njima je i ikona "Vaskrsenje Hrista sa praznicima", najpopularnija tema među paleškim majstorima. Ikone Paleha se odlikuju virtuoznom tehnikom i neverovatnom brigom o najmanjem detalju. U osnovi njihovog stila leži stroganovsko slikarstvo 17. veka, iz kojeg su zadržali strast prema minijaturi, izdužene siluete, fantazmagorične krajolike i bogatu arhitekturu. U hromatskim rešenjima paleških ikona preovladavaju hladnije boje.

Sve izložene ikone iz ove privatne zbirke imaju visoku istorijsku, kulturnu i umetničku vrednosti, a može se reći da, nesumnjivo, imaju pravi muzejski značaj. Izložba u prostoru Duhovnog i kulturnog centra pri ruskoj katedrali Svete Trojice u Parizu, otvorena je do 10. aprila.