Zlatno doba našeg stripa

Opšte prihvaćeno je mišljenje po kojem pojava revije za istoriju i teoriju stripa „Pegaz” predstavlja istorijski trenutak u kojem se deli istorija stripa kod nas. Naravno, ne istorija same devete umetnosti, nego odnosa ove sredine prema njoj.
Naime, kvalitetan strip postoji u Srbiji i Jugoslaviji od sredine četvrte decenije 20. veka, ali je sve do revije „Pegaz”, čiji je pokretač i urednik bio Žika Bogdanović, on generalno smatran nižom „popularnom” umetnošću i svojevrsnim ružnim pačetom u kulturnoj ponudi.

Od tog časa, naravno ni lako ni brzo, sa otporima i krizama, taj odnos je počeo da se menja, tako da sada, više od sedamdeset godina posle prvih srpskih strip listova i stripova, i preko trideset godina posle premijere „Pegaza”, ima malo onih koji će s prezirom odmahnuti rukom na pominjanje stripa, ali istini za volju nema ni mnogo onih koji će o stripu pisati kako zaslužuje, a što je još opasnije, sticajem okolnosti, ima i nedovoljno čitalaca, pogotovo mladih.

Beogradski krug

Da ne ulazimo ovde u razloge takvog stanja, recimo, da je Žika Bogdanović knjigom Čardak ni na nebu ni na zemlji autorski krunisao dugogodišnje pionirsko bavljenje teorijom i istorijom stripa, postavivši jedan od ugaonih kamenova za dalja istraživanja i revalorizaciju nacionalnog nasleđa u toj interesantnoj oblasti.

Na preko tristo strana velikog formata, sa dobro formalizovanom strukturom monografije i odličnim ilustracijama, Žika Bogdanović razmatra fenomen stripa tzv. Beogradskog kruga u njegovom zlatnom dobu, periodu 1934-1941.

Svoje kapitalno delo Bogdanović otvara poglavljem Strip, enciklopedijska odrednica, u kojem temeljito prikazuje razvojne faze fenomena, oslanjajući teoretska i istoriografska razmatranja kako na vanredno poznavanje američkog klasičnog stripa, tako i na svoja saznanja o klasičnom srpskom stripu, njegovim najvažnijim autorima i izdanjima odnosno kontekstualnim okolnostima pojave i postojanja. Reč je o nezaobilaznom eseju koji bi imao počasno mesto u svakoj antologij i tekstova o devetoj umetnosti stvorenim kod nas.

U drugom poglavlju Žika Bogdanović se bavi autorskim karijerama i umetničkim likovima osam crtača i jednog scenariste, čija su ostvarenja u tridesetim godinama 20. veka naš strip digli do visina na kojima se docnije još dugo, a možda i nikada više, nije našao. Reč je o esejima koji su posvećeni Đorđu Lobačevu, Nikoli Navojevu, Sergeju Solovjevu, Konstantinu Kuznjecovu, Đuki Jankoviću, Aleksiju Ranheru, Ivanu Ženžinu, Sebastijanu Lehneru i scenaristi Branku Vidiću. Moglo bi se govoriti naširoko o Bogdanovićevom odnosu prema svakom od ovih umetnika pera, ali se kao osnovno mora istaći da on na jednoj strani prikazuje autorske evolucije svakog od njih, tražeći i nalazeći specifičnosti koje ih međusobno razlikuju i podižu u sfere paralela sa savremenicima iz sveta, odnosno američkog stripa.

I kada piše o žanrovskoj raznovrsnosti i plemenitost Lobačeva ili o otvorenosti Navojevljevih pustolovnih serijala, i kada se bavi izazovnim adaptacijama literarnih dela Solovjeva ili sklonošću ka oživljavanju prošlosti kod Kuznjecova, Bogdanović nalazi pravi ton govorenja, to jest komponovanja i sinteze istoriografskog govora sa analitičkim pristupom pojedinačnim stripovima. Sasvim tako, Bogdanović će postupati kad ističe Jankovićevu naklonost prema komično-pustolovnom urbanom stripu ili Ranherovo iscrpljivanje matrica literature, odnosno kad govori o Šenšinovoj težnji ka groteskno-komičnom izobličavanju sveta ili Lehnerovim arhi-epskim svetovima.

Posebno raduje što je crtačima Žika Bogdanović priključio i njihovog libretistu Branka Vidića, alias Brandona Vida, ističući njegovo umeće u serijalizaciji paraliterature i uspelom tretiranju različitih žanrova.

U trećem delu Žika Bogdanović se bavi istorijom tri predratna strip lista – Mikom Mišem, Mikijevim carstvom i Politikinim zabavnikom, oko čijih su se stranica vrtložile autorske karijere klasika i sabirala čitalačka pažnja predratnih jugoslovenskih čitalaca, stvarajući odličan temelj za odložen u budućnost našeg stripa. Onu koja će uprkos stavu i akcijama socijalističkih kulturtregera, dovesti do povratka stripa dvadesetak godina docnije. Prateći iz broja u broj koncepciju tri lista, promene u editorskim strategijama, konkurentsku borbu, padove i uspone, autor ispisuje kratku istoriju izdavaštva u tom dobu, jer često govori i o tzv. bočnim izdanjima, podsećajući one koji znaju i obaveštavajući one koji su neobavešteni ne samo na ulogu domaćeg stripa u to doba, nego i na inostrane, uvozne stripove, po pravilu najbolje, koji su urednici tri lista Aleksandar Ivković, Milutin Ignjačević i urednička trojka Zabavnika: Timotijević, Vukadinović i Ribnikar, plasirali skoro simultano s njihovim pojavljivanjem u SAD i Evropi. Nažalost, sva tri lista, kao i karijere protagonista Beogradskog kruga nasilno su prekinute početkom Drugog svetskog rata i bombardovanjem Beograda.

Ženski likovi

Četvrti deo Čardaka ni na nebu ni na zemlji žanrovski je najšareniji. Na njegovom uvodnom mestu nalazi se iscrpni intervju koji je Bogdanović planirajući monografiju na duge staze vodio 1989. sa Đorđem Lobačevim, sledi esej Zigomar ili pustolovina kao sudbina, u kojem se Bogdanović potrudio da objasni pojavu Navojevljevog maskiranog heroja Zigomara, poredeći ga sa savremenicima: Fantomom, Supermenom i Betmenom, i razmatrajući njihove diferencije. U narednom tekstu Posestrime Vile Ravijojle..., autor analizira izgled i ulogu ženskih likova u srpskom klasičnom stripu, da bi knjigu poentirao esejem Daleka prostranstva ili planetarno selo beogradskih majstora, trudeći se da pokaže moderni anticipirajući duh beogradske škole stripa, dovodeći ga u vezu sa slavnim i zaboravljenim likovima savremenika. Da spomenem slavne: jedan je u Beogradu napisao Sumatru, drugi je putovao u Afriku, treći se ukrcao na Remboov Pijani brod...

Monografiju Žike Bogdanovića završavaju napomene u kojima on objašnjava pojedine činjenice ili tvrdnje, teorijske ili istoriografske provenijencije, dodaju činjenice iz starog doba itd. Još jednom, takođe, treba istaći ukus autora vidljiv u biranom ilustrativnom materijalu, blisko povezanom sa tekstom, ali i rečitom u bogatom grafizmu starih majstora.

Vidljivo je da je ovaj prikaz pored informativnog sloja teksta protekao u nedvosmislenim pohvalama Bogdanovićeve monografije. Ona to istinski zaslužuje kao nezabilazno delo u opštoj istoriji srpskog i jugoslovenskog stripa, potrebno nama i dovoljno sebi. Ali, takođe, i delo koje pred kulturnu javnost postavlja zadataka reprintovanja dela devet klasika Beogradskog strip kruga, kao temelj interesovanja budućih posvećenika stripa.

Knjigu "Čardak ni na nebu ni na zemlji" objavili su "Informatika" i izdavačka zadužbina "Ateneum"