Isus se nije rodio u zimu, a i godina je sporna

Hrišćani slave kao dan rođenja Isusa Hrista današnji datum - 25. decembar po novom, tojest gregorijanskom (odnosno 7. januar po julijanskom, starom) kalendaru. Prema nazorima teologa i računicama astronoma, na koje se poziva češki internet server www.idnes.cz, Isus se, u stvari, rodio u nekom drugom godišnjem dobu -  najverovatnije ujesen.

Datum rođenja Hrista u zimu, po tadašnjem julijanskom kalendaru 7. januara, počeo je, prema istoričarima, da se slavi u četvrtom stoleću, kako bi se time bacili u senku paganski praznici sunčevog obrata, takozvane Saturnalije (21. decembar) kada zemlja preokreće putanju oko sunca. A ima i tvrdnji, s dosta argumenata, da se rodio čak i nekoliko godina ranije, tačnije sedam godina ranije nego što se sada smatra.

Skulptura Saturnalije, Ernesta Bionidija u botaničkoj bašti Buenos Ajresa (Vikipedija)

Život pre Božića

Prva tri stoleća hrišćani nisu ni slavili rođenje Hrista. Uglavnom su obeležavali njegovu smrt i vaskrsenje. Tek na početku četvtrtog stoleća ustanovili su 7. januar kao datum rođenja Spasitelja. Taj datum se verovatno nije slučajno podudario s paganskim Saturnalijama koje su bile u to vreme možda čak i najpopularniji praznik. Upravo iz tih omiljenih zimskih svečanosti potiče veliki deo današnjih božíćnjih običaja, među kojima i božićnje drvo.

Protiv hrišćanske datumske tradicije Božića postoji niz jakih argumenata kojima se dovode u sumnju tvrdnje da se Isus rodio u zimu. U jevanđeljima se govori o pastirima stada pod vedrim nebom. Njima se na nebu prikaže anđeo da bi im saopštio rođenje Hrista. U stvarnosti, međutim, stada se u Izraelu napasaju samo od marta do novembra.

„Pastiri ne borave s ovcama na planinama u zimu. Iz toga se može zaključiti da se to verovatnije dogodilo u jesen“, tvrdi duhovnik Hrišćanskog društva Dan Drapal, jedan od najpoznatijih srednjeevropskih hrišćanskih teologa.

I neki drugi elementi iz Biblije ukazuju da se Isus rodio u nekom drugom, a ne zimskom mesecu. Računicama o tome bavilo se tokom stoleća mnogo učenih ljudi. O mogućem datumu rođenja govori niz istorijskih izvora koji ga, uglavnom, pomeraju ka jesenjim mesecima, ali ima i takvih koji ga otkrivaju u proleće, na primer, 28. marta i 19. aprila.

Činjenica da su se hrišćani mogli neometano baviti ovim računskim igricama oko Isusovog rođenja, pokazuje, između ostalog, da taj datum za Crkvu dugo nije bio neka utvrđena dogma, ističe nemački teolog Oskar Kulman u svojoj knjizi o Božiću. On napominje da se krajem drugog stoleća crkveni učenjak Klement Aleksandrijski podsmevao onima koji su hteli odrediti tačan datum rođenja Hrista.

Dan Drapal. teolog

Keplerov proračun vitlejemskih zvezda

Biblijske priče o zvezdi nad Vitlejemom bile su izazov za astronome koji su smatrali da se radi o izuzetnoj kosmičkoj pojavi koja bi se mogla naknadno, unatrag, datirati. Moglo se raditi o kometi, novoj zvezdi, ili konjukciji tj približavanju uglova planeta. Kako se navodi, još je Johan Kepler, dok je živeo u Pragu, rasvetlio enigmu s vitlejemskom zvezdom, posmatrajući konjukciju planeta Jupitera i Saturna. Palo mu je na um da bi se moglo izračunati kada je došlo do takve konjukcije u vreme oko početka nove ere. Utvrdio je da se takva konjukcija dogodila sedam godina p.n.e. tj pre Hrista i to čak tri puta iste godine – krajem maja, u septembru i početkom decembra.

Današnje računice povrdile su potpuno Keplerovu studiju, precizirajući da su se udaljenosti između planeta tada smanjile na samo jedan stepen što je bilo krajnje neobično i jako padalo u oči. Biblijski mudraci, ili tri kralja,  prema ovoj teoriji, najverojatnije su bili astrolozi koji su tu nebesku pojavu protumačili kao Božju poruku i onda odlučili da krenu do Vitlejema.

Ostaje do danas nejasno zašto se onda Crkva odlučila da datum rođenja Hrista konačno bude 7. januar (25. decembar). Kao i mnoge druge tradicije, i ova je nastajala postupno.

„U prirodi je narodnih tradicija da nastanu neke stvari iako niko ne zna zašto“, kaže Drapal po kome do ustanovljenja nekog praznika vodi više spontani nego racionalni put. On nije, ipak, pristalica teorije da je Crkva iskoristila saturnalije da bi starim običajima dala nove ime i istovremeno gurnula paganstvo u zaborav.

No, činjenica  je, takođe, da hrišćanima nije smetalo slučivanje ovih praznika, a ne smeta im ni danas.

„Hrišćani mogu slaviti dolazak Hrista na svet, bez obzira na datum rođenja.“, kaže Drapal i ukazuje da je izabrani termin više nego dobar sa stanovišta simbolike. „Najkraći dan i najduža noć u godini simbolički odgovara značenju da Isus dolazi iz najvećeg mraka i donosi nadu“.

Johan Kepler, matematičar, astronom i astrolog (1571-1630)

Saturnalije - potonji Božić?

Slavljenje sunčevog obrata je veoma stara tradicija. Zimski sunčevi obrat – Saturnalije, slavile su se u starom Rimu tokom sedam dana, od 17. do 24. decembra (po novom kalendaru).

Slavlje je bilo posvećeno zlatnom veku kada je Lacijom vladao njegov prvi vladar mitski Saturnus. Bila je to svetkovina mira i spokoja - nije se smeo u to vreme ni započinjati ni voditi rat, nisu izricane kazne, robovi su simbolično na jedan dan postajali slobodni ljudi, kada su sedali za isti, prepuni sto poslastica, sa svojim gospodarima. Posle gozbe domaćini su gostima davali sitne poklone (latinski apophoreta) što bi s našeg današnjeg gledišta bila, u stvari, galanterija.

Tokom tih svečanosti nije se radilo, škole, sudovi, trgovine su bili zatvoreni... Svuda je vladalo karnevalsko veselje, priređivale su se  gozbe i pijanke, cirkuske igre i gladijatorske borbe. Sledile su 24. decembra sigilarije tokom kojih su se davale figurice bogu kao žrtve, na koje  podsećaju današnje hrišćanske vitlejemske figure. Darovale su se i voštane sveće koje su imale da svetle i da savladavaju najdužu tamu u godini.