PUTEVIMA APOSTOLA PAVLA

U Atini je, prve nedelje jula, otvorena putujuća izložba pod nazivom "Stopama apostola Pavla" koja se održava u muzejima i kulturnim objektima širom Grčke. Razvijena kao deo istoimenog projekta, koji je osmislila i ostvarila Direkcija za praistorijske i klasične starine Ministarstva kulture, izložba je započela svoj put u Arheološkom muzeju Soluna, od januara do aprila ove godine. Cilj organizatora je da izložba obiđe razne gradove širom Grčke u blizini mesta posećenih tokom misionarskog putovanja apostola Pavla koje se odvilo u Grčkoj 50. i 51. godine nove ere i postavilo temelje za širenje hrišćanstva. Tako je izložba postavljena u atinskoj Fetije džamiji (17. vek) na drevnoj rimskoj Agori (1. vek stare ere), nudeći pregled pešačke rute i sveta u kojem je apostol Pavle živeo i propovedao, kao i nasleđa njegovih učenja.

Izložba posvećena putu apostola Pavla kroz Grčku postavljena je u atinskoj Fethije džamiji (17. vek)

Govor na Areopagu

Izložba je strukturirana oko tri tematske celine: "Rim i njegov svet", "Drugo misionarsko putovanje" i "Kada je svet postao hrišćanski" i počinje predstavljanjem istorijskog i društvenog konteksta u kojem je Pavle bio aktivan. Nastavlja se pregledom glavnih stanica njegovog putovanja i završava se prikazom novog sveta koji je nastao u ime Isusa Hrista. Izložba sadrži vizuelni materijal rimskih, jevrejskih i ranohrišćanskih spomenika, kao i istorijskog pejzaža, a obogaćena je umetničkim delima iz različitih perioda koji se odnose na Pavlov život. Takođe, izložba sadrži i replike antičkih predmeta i odabrane autentične artefakte, nudeći posetiocima bolju vezu sa 1. vekom.
Atinska izložba, sa pedesetak antičkih artefakata, stavlja težište na posetu apostola Pavla grčkoj prestonici i na njegov govor na Areopagu. Tokom svog značajnog govora, koji mnogi smatraju retoričkim remek-delom i jednim od vrhunaca Pavlove opsežne evanđeoske misije, on je oblikovao svoju poruku kako bi se ona uklopila u pogled na svet paganske kulture i filozofske publike, navodeći podudarnost između osnovnih verovanja hrišćanstva i verovanja grčkih filozofa. Pavlovi razgovori sa grčkim filozofima pokrenuli su kontinuirani dijalog između pagana i hrišćana, premošćujući kulturne jazove i stvarajući put za hrišćanstvo.

Pre svog govora, Pavle je primetio da je jedna od statua bogova podignutih na Areopagu posvećena "Nepoznatom Bogu". Pokazujući izoštren govornički instinkt, Pavle je to iskoristio kao most da predstavi ideju da hrišćanski Bog može biti Bog koga su ljudi u Atini već nesvesno obožavali.
Postavljajući temelj svoje propovedi na ovu zajedničku veru, Pavle se fokusirao na zajedničko verovanje koje su on i njegova publika imali, činjenicu da je Bog krajnji izvor postojanja i svrhe. Iako je bila kulturno osetljiva, Pavlova propoved je bila i smela, pozivajući Atinjane da prihvate hrišćanstvo.

Apostol Pavle propoveda na atinskom Areopagu, Rafael, ulje na platnu, 1515 

Govornik, mistik i organizator
Rođen u Tarsu, prometnom trgovačkom gradu Male Azije u kome je helenistička kultura bila pomešna sa istočnjačkom, što mu je prirodno dalo vrlo liberalno ophođenje prema pripadnicima svih naroda. Pavlovo jevrejsko poreklo, ugledna porodica, status rimskog građanina, obrazovanje i poznavanje helenizma, omogućili su mu da poveže jevrejsku soteriologiju i eshatologiju sa grčkom gnozom.

Poznavanje Mojsijevih zakona, žestoka retorika, smisao za organizaciju i mističnost zanesenog gnostika, učinili su da je on sebi postavio zadatak da svojim propovedima spasi što veći broj neznabožaca i prevede ih u novu veru. Principi da je Isus Hristos bio sin Božji, da je na sebe preuzeo grehe svih ljudi, da je bio razapet i na krstu umro da bi trećeg dana po smrti vaskrsnuo, a kasnije se uzneo u Carstvo nebesko, bile su osnove oko kojih su se okretale višeslojne Pavlove propovedi. Zato je hrišćanstvo, kako ga je on propovedao, moglo da postane nova religija svih slojeva Rimskog carstva. Pavle ustanovljava univerzalnost nove vere, ukazujući da poreklo nema značaj, nego da se svi ljudi mogu da spasu verom u Hrista.

Pavlove propovedi razlikovale su se u odnosu na jerusalimsko okruženje Hrista, kako u društvenim i etničkim, tako i u običajnim i kulturnim shvatanjima. On propoveda da Carstvo Božje nije u materijalnom aspektu života, nego u pravdi, miru i radosti u Duhu svetom. Na taj način, on potvrđuje reči Isusa Hrista koji kaže da carstvo Božje nije mesto u svetu, nego se nalazi u ljudima.

U vreme preobraćenja fariseja Šaula u Hristovog sledbenika Pavla, apostoli nisu išli van Palestine. Zato se može pretpostaviti da Pavle nije prigrlio novu veru u Isusa u neposrednom dodiru sa apostolima, nego, najverovatnije, u Antiohiji gde je bilo središte prve faze njegovog delanja. Pavle je znao da ga u Palestini ne smatraju apostolom, jer on nije Hrista video živog. Međutim, putujući i propovedajući da nejevreji i neznabošci imaju pravo na spasenje, stvorio je svoje mesto u nastajanju hrišćanstva, a potom je dobio i status apostola.

Apostol Pavle, zidni mozaik, crkva Svetog Spasa u Polju, 14. vek, Carigrad 

Apostol putnik

Tokom svoje nove apostolske misije, Pavle je preputovao šesnaest hiljada kilometara, što je vrlo impresivan put za čoveka njegovog vremena. Prvo putovanje vodilo ga je iz Antiohije, u današnjoj Turskoj, do Galatije, Kipra i nazad u Antiohiju. Njegovo drugo putovanje fokusiralo se na Grčku, sa posetama Solunu, Atini, Efesu i Korintu. Na svom trećem putovanju, tokom kojeg je napisao poznate poslanice Korinćanima i Rimljanima, putovao je iz Antiohije u Makedoniju, Grčku i Jerusalim.

Godine 58. uhapšen je u Jerusalimu, jer je uveo nejevreja predaleko u hram. Pavle je sproveden u Kesariju gde je bio zatvoren i ispitivan dve godine. Potom, bivajući rimski građanin, on je od Cezara zatražio suđenje u Rimu. Nakon burnog putovanja morem i brodoloma na Malti, Pavle je stigao u Rim gde je dve godine živeo u kućnom pritvoru čekajući presudu, ali nastavljajući da propoveda Jevanđelje.

Panoi koji objašnjavaju put apostola Pavla iz Male Azije do Korinta

U poslanici Filipljanima, napisanoj u Rimu tokom pritvora, apostol Pavle izražava nadu da će biti pušten. U Drugoj poslanici Timoteju, on već zna da će biti pušten na slobodu. Iz Rima je Pavle otputovao u Španiju, odatle za Dalmaciju, Makedoniju i Epir. Potom je bio ponovo uhapšen i sproleća 66. godine, započelo je njegovo drugo tamnovanje u Rimu iz koga se nije oslobodio. Naredne godine, kao rimski građanin, bio je posečen mačem.

Apostol Pavle napisao je 14 poslanica, proširenih pisama i rasprava, namenjenih širem krugu slušalaca. U poslanicama on razmatra bogoslovska pitanja dogmatskog karaktera, shvatanja o čoveku i hrišćanskom ponašanju, a neke teme su obrađene u polemičkom duhu. Najveći doprinos Pavlovih propovedi je tumačenje nove vere u Hrista i oslobađanje hrišćanstva od judaizma. Uticaj apostola Pavla ostao je veliki i do danas, a jedan od najvažnijih njegovih zaključaka je učenje o čoveku kao o grešniku koji ne može da se spasi svojom zaslugom, nego jedino verom i životom u Hristu.