Bogorodica Trojeručica u pravoslavnoj ikonografiji
Ovaj prikaz - Bogorodica sa Detetom uživa veliku popularnost u Srbiji i na Istoku, a vezan je za jednu epizodu iz života Svetog Jovana Damaskina, filozofa i bogoslova, vatrenog branitelja ikonopoštovanja
(ilustracija, Bogorodica Trojeručica, ikona, 14. vek, Vizantija, srebrni oklad 19. vek, hilandarska crkva Vavedenja Bogorodice, Sveta Gora)
Razdoblje ikonoklastičkih godina, 726. do 843. godine, bilo je obeležno onim što se danas naziva "svađa oko slika". Taj sukob je suprotstavio protivnike i zagovornike kulta ikona. Jedan od najvećih protivnika poštovanja ikona i verskih prikaza bio je Leon III Isaurijanac, romejski car (714-741) koji je četiri godine pripremao prvi dekret o zabrani prikaza Hrista i svetitelja. Trvenja koja su se javila tridesetih godina 8. veka, uzbudila su mnoštvo ljudi i podigla ih protiv ovog nemilosrdnog dogmatizma.
Bogorodica Trojeručica, ikona, 18. vek, Srbija
Put Svetog Save u Jerusalim
Sveti Jovan Damaskin napisao je više poslanica i poslao ih u Carigrad, tražeći da se obustavi divljačko uništavanje svetinja. Leon Isaurijanac, razgnevljen popularnošću Svetog Jovana i njegovih poslanica, ali nemoćan da ga ukloni, dao je da se damaskom kalifu napiše pismo u kome je Svetog Jovana optužio za izdaju.
Kada je kalif Damaska dobio pismo, naredio je da se Svetom Jovanu odseče desna ruka i javno izloži. Prema žitijama, iste večeri, Sveti Jovan je počeo usrdno da se moli pred jednom ikonom Presvete Bogorodice, obećavši da će se, ako ga ona izleči, desnicom služiti da joj odaje počasti. Sutradan, probudio se zdrav i u znak zahvalnosti, na ikonu je stavio jednu ruku načinjenu od srebra kao ex-voto.
Do 13. veka, ta je ikona bila čuvana u manastiru Svetog Save Osvećenog pored Jerusalima, gde se Sveti Jovan povukao pošto je svoja dobra razdelio siromasima. Godine 1234, ikonu je u Srbiju doneo Sveti Sava Nemanjić, gde je ona ostala do 1389; godine. Posle Kosovske bitke i pada srpske kraljevine, ikona je bila prenešena i sakrivena u srpskom manastiru Hilandaru na Svetoj gori.
Bogorodica Trojeručica, ikona, 19. vek, Rusija
Ruka "pomoćnica"
Ikonografski motiv Trojeručice jeste jedna od varijanti Bogorodice Odigitrije (Putevoditeljice). Ona drži Dete u desnoj ruci, ali joj je držanje manje hijeratsko, više je nagnuta ka Hristu. Treća ruka, spočetka srebrni ex-voto, postala je naslikani element, jednak levoj ruci koja pokazuje Gospoda – put Spasenja. Postoji i jedno alegorijsko objašnjenje treće ruke. Naime, to je ruka "pomoćnica" Bogorodice koja nam pomaže u nevoljama, kao što je pritekla u pomoć, nekada davno, Svetome Jovanu Damaskinu.
Ova kompozicija postala je popularna u Rusiji tokom 17. veka, zahvaljujući hodočasnicima koji su donosili ikone i relikvije sa Svete gore. Međutim, ona je neuporedivo poznatija i popularnija u srpskoj ikonografiji, jer neposredno dodiruje istoriju i nasleđe srpskog naroda. U isto vreme, ona je vezana za kult Svetog Save, monaha-princa i prvog srpskog arhiepiskopa, koji je uspeo da od romejskog cara dobije samostalnost srpske pravoslavne Crkve.
