OPEC kroz prizmu katarske katarze

Za Hipokrata katarza je značila čišćenje tela od toksina koji izazivaju bolest, za Platona proces odvajanja duše od tela - prilikom smrti, dok je za Aristotela katarza značila pročišćenje duše od štetnih uzbuđenja, putem samilosti i straha. Po enciklopedistima, katarza je čišćenje i uzdizanje duše iznad telesnih i čulnih strasti, za Fidiju to je estetičko pročišćenje duše, koje se dešava pri posmatranju impresivnog umetničkog dela. U tragedijama francuskog dramskog klasicizma katarza, u moralnom smislu, označava indukovano stanje, koje posmatrača sprečava u ponavljanju kobnih dela tragičnih likova, dok je po teoriji psihologije katarza posredno opisana kao emotivna posledica abreakcije, odnosno namernog ili spontanog oživljavanja potisnutih sećanaja na neki traumatski doživljaj.

Ostaje da se utvrdi koji tačno tip katarze je doživeo Saad Sherida al-Kaabi, katarski ministar energije kada je, nekoliko trenutaka nakon usvajanja zaključaka nedavno završenog samita G-20 u Buenos Airesu, objavio da se njegova zemlja, posle 57 godina - početkom 2019., povlači iz članstva u OPEC (Organizacije zemalja izvoznica nafte). Saadova objava emotivno asocira na britansko napuštanje EU ili svojevremeno slovenačko napuštanje ex Jugoslavije, a kompletne slike radi, treba sagledati ekonomske i političke okolnosti u kojima se najnoviji exit dešava.

Pre svega, Katar nije prva zemlja izvoznik sirove nafte koja napušta OPEC. Prethodno su Ekvador i Gabon suspendovali, pa ponovo reaktivirali svoje članstvo u Organizaciji zemalja izvoznica nafte, što je, takođe, uradila i Indonezija pre nego što je 2016. definitivno i napustila naftni kartel. U slučaju ovih zemalja, dominantan razlog privremenih suspenzija bio je pad u proizvodnji sirove nafte, čime su u određenom periodu ove zemlje prestale da budu značajni neto izvoznici i time prestali da ispunjavaju osnovni uslov propisan statutom organizacije.

Činjenice su da je Katar jedan od manjih proizvođača u Persijskom zalivu, da je proizvodnja od 2013. do 2017. godine opala za više od 15% i da spada u skromnije vlasnike potvrđenih rezervi sirove nafte među članicama OPEC, sa udelom od oko 2%. Ipak, čini se da to nisu jedini razlozi za istorijsku odluku koju su doneli.

Sa pres konferencije iz Dohe, al-Kaabi je pojasnio da se odluka o povlačenju Katara iz organizacije bazira na njihovoj želji da se, kao najveći proizvođač utečnjenog prirodnog gasa (LNG) - sa udelom od oko 30% na svetskom tržištu, fokusiraju na razvoj i povećanje kapaciteta utečnjavanja prirodnog gasa sa sadašnjih 77 na 110 miliona tona godišnje tokom narednih pet godina. Prirodni gas za ove potrebe Katar planira da obezbedi dupliranjem eksploatacionih kapaciteta iz polja North Dome. Ovim projektom Katar želi da se učvrsti na čeonoj poziciji proizvođača LNG ispred ostalih konkurenata, pre svega Australije, koja završava masivni investicioni ciklus u svoju industriju LNG, Rusije i SAD - koja ulazi u drugu fazu svog razvojnog projekta.

U raspodeli geopolitičkih karata, ne tako davne 2011. godine, razloge za tužnu sudbinu Sirije treba potražiti u tada planiranoj izgradnji dva konkurentna gasovoda, sunitskog iz Katara i šiitskog iz Irana, koji bi gas preko Sirije dopremili do mediteranske obale i dalje do platežnog evropskog tržišta. Ni jedan od ova dva projekta do sada nije realizovan, sukobi u Siriji još uvek traju, a geopolitičke karte su dodatno promešane. Uz to, u međuvremenu je Amerika značajno razvila svoju proizvodnju gasa iz škriljaca, koja je ovu zemlju iz uvoznika pretvorila u izvoznika LNG, istovremeno pretvarajući Katar iz saveznika u konkurenta za tržišta koja taj gas mogu da apsorbuju. Kako god, glavni regionalni politički i ekonomski partner Amerike, Saudijska Arabija, zajedno sa Ujedinjenim Arapskim Emiratima, Egipatom i Bahreinom 2017. godine uvodi sanitarni kordon, odnosno sankcije Kataru, lansirajući ga tako u politički zagrljaj Irana, kao konkurentne regionalne sile. U celu postavku je, dodatno, prste umešala i geografija, činjenicom da Katar i Iran dele ogromno offshore gasno polje Južni Pars, koje se nalazi na dnu Persijskog zaliva.

Ars combinatoria tržišta nafte postaje još interesantnija matematikom da Saudijska Arabija, Rusija i Amerika zajedno proizvode oko 36 miliona barela sirove nafte dnevno, što čini oko 40% svetskog konzuma, dok ostale članice OPEC, izuzimajući Saudijsku Arabiju, proizvode svega 30% globalnih potreba. Ovakva postavka sugeriše da odgovor na sve nejasnije pitanje kretanja cena nafte i, posledično, prirodnog gasa ne treba tražiti unutar OPEC, niti u OPEC+ ad-hoc savezništvu, već u trouglu tri najveća proizvođača. Upravo takva postavka ukazuje da to što prva zalivska zemlja napušta organizaciju izvoznika sirove nafte, može da bude uvod u mnogo ozbiljnije pretumbacije na svetskom tržištu fosilnih goriva. Činjenice ne prestaju da postoje ako ih zanemarujemo, a planetarna energetska katarza kreće na putovanje kroz različita antička, klasična i moderna značenja.

Na kraju petog OPEC i ne-OPEC ministarskog sastanka postignut je dogovor da se trenutna proizvodnja sirove nafte smanji za 2,5%, odnosno 1,2 miliona barela na dan, u podeli 2/3 za OPEC i 1/3 za ne-OPEC zemlje (izuzimajući Iran, Venecuelu i Libiju). Smanjenje kvota povlači odložen rast cena sirove nafte, dajući tako novu energiju skupoj proizvodnji iz američkih škriljaca.

 (Autor je član Izvršnog odbora strukovnog udruženja Srpske naftno-gasne asocijacije (SNAGA) i stručni saradnik Nacionalnog naftnog komiteta Srbije(NNKS))