AMERIČKI INTERESI NA BALKANU

Završnicu mandata predsednika Džordža Buša mlađeg i dolazak Baraka Obame u Belu kuću, SAD na zapadnom Balkanu obeležavaju opredeljenjem da Hrvatska i Albanija budu članice NATO, da se Crna Gora priprema za članstvo, kao i BJR Makedonija uostalom, da se popravlja pozicija BIH i da je Srbija otvorena za saradnju sa NATO, ali bez definisane politike oko mogućeg pristupa NATO savezu.

NATO 1970. godine

SAD i Kosovo

SAD su procenile da bi priznanje Kosova i Metohije i odvajanje od teritorije Srbije bilo korisno sa stanovišta mira i stabilnosti u regionu ali i interesa SAD koje su više puta napomenule da je stabilnost Kosova i Metohije njihov nacionalni interes. SAD su presekle "Gordijev čvor" i uticale na značajan broj drzava EU i u svetu da priznaju jedonstrani status Kosova, bez odluka Saveta bezbednosti UN. Na ovaj način SAD su realizovale svoju politiku, zacrtanu od sredine devedesetih godina prošlog veka, da Kosovo i Metohija dobiju status koji će biti izvan ustavnog i pravnog poretka Srbije. Jednostrano priznanje Kosova i Metohije od strane SAD, mimo Saveta bezbednosti UN, otvorilo je novi koncept suverenosti u međunarodnim odnosima, posebno s pozicije etničkih zajedinca u okviru multietničkih država. Kosovski "presedan", po ocenama SAD, neće otvoriti sezonu sličnih pojava u svetu, dok Rusija i neke druge države imaju suprotan stav od SAD.

Po pitanju statusa Kosova i Metohije, EU je podeljena i to je razlog za dodatno angažovanje SAD na Kosovu preko NATO-a. Očigledno je da će SAD bar još pet do deset godina ostati na Kosovu i Metohiji u svojstvu "mentora" nezavisnosti Kosova i Metohije i njenog kontrolora, pošto je staranje nad Kosovom i Metohijom preuzeo EULEKS, kao misija EU, koja za sada paralelno deluje sa UNMIK-om.

SAD i Srbija

Odluka SAD da prizna Kosovo i Metohiju i odbijanje Srbije da uvaži američki i stav dela EU po ovom pitanju, sa povlačenjem svog ambasadora iz Vašingotina, ali bez zahteva za reciprocitetom i od američke admnistracije, bitno je uticala na pogoršavanje diplomatskih i bilateralnih odnosa Srbije i EU. Srbija je naglasila da ne želi vojno da ostvari povraćaj svoje teritorije, već koristeći diplomatiju i činjenicu da Kosovo nije prošlo zeleno svetlo u Savetu bezbednosti UN. Pogoršavanje odnosa Srbije i SAD dodatno opterećuje stabilnost u regionu i poziciju Srbije prema EU i u okviru NATO. SAD računaju na Srbiju kroz NATO program, ali bez jasnih vremenskih procena, posebno što je u Srbiji, posle priznanja Kosova, otvoren jak građanski stav protiv ulaska Srbije u NATO, koji će morati da prođe referendum. SAD Srbiju tretiraju kao svoje partnere na Balkanu, ali u Srbiji jača revolt protiv američke politike prema Srbiji, povodom Kosova i Metohije.

SAD i Albanija

SAD su još 1992. godine Albaniju definisale kao svog strateškog partnera na Balkanu. Albanija je država od strateškog interesa za nacionalnu bezbednost SAD na jugoistoku Evrope, kako zbog bočnog uticaja na procese na Kosovu i Metohiji tako i zbog potrebe da se preko Albanije i njene politike održava u ravnoteži svealbansko pitajne, ne samo na Kosovu i Metohiji već i u BJR Makedoniji. Albanija je nova članica NATO-a ali i OIK (Organizacije islamske konferencije) i na taj način SAD i NATO, posredno, imaju uticaj i na određene korake OIK u Evropi, pre svega u državama gde su prisutne u većoj meri zajednice muslimana i islamske vere. Albanija je za SAD važan činilac geopolitičkih interesa, jer se preko njenog uticaja mogu kontrolisati albanski pokreti i politički procesi na Kosovu, u Makednoji, Crnoj Gori i Grčkoj. Sve su činjenice da je albansko pitanje na Balkanu zapravo američko pitanje presudnog uticaja u definisanju novih geopolitičkih odnosa, koji su u duhu atlantskih koncepcija i modela "PAX Americana".

SAD i BJR Makedonija

SAD su svoju poliitku prema BJRM gradile kroz potrebu podržavanje njene nezavisnosti nakon odvajnja od bivše Jugolsavije, sprečavajući prelivanje balkanskog sukoba u BJRM ali i korišćenja usluga, kao i u Albaniji, za akciju vojnog reagovanja prema SRJ i Srbiji. SAD su uticale na zaustavljanje sukoba vladinih snaga i paraformacije albanskih pobunjenika ONA i bile faktor "Ohridskog sporazuma", bitno su uticale na promenu Ustava BJRM i novi državotvorni status Albanaca u ovoj državi. Albanci su, zahvaljujući SAD, postali ravnopavni narod a ne manjina, koji ide na faznu "federalizaciju" BJRM. Posredno, SAD traže od vlasti u Skoplju, kao i albanske partije, priznanje Kosova. Ali, istovremeno, vlasti u Atini traže da BJRM promeni naziv, kako bi ovu državu podržali u NATO i EU.

Očigledno je da SAD imaju svoje dugoročne interese u BJRM ali su više naklonjene uređenju albanskog pitanja na zapadnom Bbalkanu nego globalnoj poziciji BJRM. I pored svega, SAD žele da imaju primarni uticaj u BJRM u odnosu na poliitku i adminstraciju EU. Jedan od glavnih američkih pregovorača sa BJRM je Metju Nimic.

SAD i Crna Gora

Administracija SAD je u Crnoj Gori i njenoj vlasti, u periodu od 1997. do 2000. godine, videla prostor za slabljenje SRJ i vlasti Slobodana Miloševića. Đukanovićeva vlast je podržala opoziciju u Srbiji i dala logističku podršku i zaštitu u nameri Miloševića da i fizički eliminiše opoziciju, posebno koaliciju "Savez za promene".

SAD su podstakle vlasti u CG da dođe do slabjenja SRJ i stvaranja Državne zajednice, koja je bila forma ukidanja SRJ i najava državne samostalnosti CG. Nakon sticanja nezavisnosti Crne Gore, SAD vide prostor da ova država postane partner NATO u Jadransko-Jonskom prostoru i da, zajedno sa Hrvatskom i Albanjom, budu faktor zaštite stabilnosti interesa SAD na Jadranu i u ovom delu zapadnog Balkana. Odvajanje državnih veza Srbije i Crne Gore je deo strateških poteza SAD, sve sa ciljem da međunarodna pozicija CG ne zavisi od statusa Kosova i Metohije.

SAD imaju plan da Bokokotorski zaliv i Prevlaka, koju Crna Gora deli sa Hrvatskom, budu namenjene interesima NATO i američkoj Šestoj floti u ovom delu Mediterena.

SAD veću atraktivnost Crne Gore vide u jadransko-jonskoj inicijativi nego u vezama sa Srbijom.

SAD i Hrvatska

SAD su još od 1991. godine u Hrvatskoj videle svog partnera, na početku krize u bivoj Jugoslaviji i procesa dezintegracije SFRJ kroz "Badinterovu komisiju" i sprečavanje širenja uticaja miloševićeve poliitke na Balkanu. Iako je Hrvatska učestvovala u ratu u BIH, ona je bila drugačije tretirana nego Srbija i njena uključenost u stvaranje RS. SAD su, stvarajući muslimasko-hrvatsku federaciju, ojačale veze Hrvatske i BIH i okrenule se protiv Srbije i RS. Dejtonski mirovni sporazum 1995. godine je rezultat američke politke stvaranja regionalnog mira. Amerikanci su posredno pomogli Hrvatskoj u akciji "Oluja", avgusta 1995. godine i u nastojanju da se posle 2000. godine aktivno razviju i dobiju punu političku i ekomnomsku podršku i SAD i EU. Hrvatska je bila teritorija od interesa SAD i NATO u ratu protiv RS i Srbije 1994,1995. i 1999. godine. SAD Hrvatsku tretiraju kao "prirodni deo" Evro-atlantskog prostora i partnera SAD u definisanju i odbrani američke politike na zapadnom Balkanu. Istovremeno, Hrvatska ulaskom u NATO i približavanjem EU, treba da otkloni neke državne sukobe sa Slovenijom i ostvari puno partnerstvo u sprečavanju sukoba u BIH i održavanju BIH kao države dva entiteta.

SAD i BIH

SAD su bile okosnica za stvaranje muslimsko-hrvatske federacije, za zaustavljanje rata muslimama i Hrvata, a onda vođenje politike da se zaustavi rat u BIH i neutralisanja RS i Srbije u podršci interesima RS u građanskom ratu. SAD su BIH definisale kao svoj vojno-politički protektorat koji ima ključni uticaj u očuvanju "dejtonske" Bosne. SAD su, suštinski, garant "dejtonske" Bosne a istovremeno su, u više poteza, krenule u "reviziju Dejtona". To rade kroz oduzimanje niza ingerencija u sferi bezbednosti, kako RS tako i Federacije, sa namerama da se BIH postepeno unitarizuje.

BIH je za SAD, kao i Kosovo, značajni rizik sa stanovišta islamskih radikalnih grupa, računajući tu i postojanje ćelija "Al Kaide" u BIH. Interesi SAD su da BIH strateški otvore ka Hrvatskoj na ekonomskom planu ali da i BIH bude garant stabilnosti Crne Gore i Srbije, sve zbog mogućnosti raznih formi etinčke i političke radikalizacije.

Geopoliitka SAD na Balkanu

Uključivanjem Albanije u NATO, SAD žele stabilnost "Albanskog pitanja" na Balkanu. Uključivanjem Hrvatske u NATO, SAD žele stabilnost svojih interesa prema Srbiji i Sloveniji kao i BIH. BJR Makedonija biće deo NATO kada to bude dogovoreno između SAD, Grčke i EU. Crna Gora se vidi kao skoriji partner SAD u NATO, kao garant stabilnosti na Jadranu i održavanja stabilnosti prema Albaniji i Kosovu, kao i Srbiji. BIH je u statusu aktivnog posmatranja SAD i NATO i treba očekivati da će uticaj susednih država EU i SAD bitno uticati na promenu odnosa snaga i uključivanje BIH u šire evro-atlantske integracije. Srbija ostaje kao potencijalni i realni partner SAD i NATO, ali sa značajnom dozom obazrivosti, pre svega zbog nepovoljnog stava SAD oko statusa nezavisnosti Kosova, kao i unutrašnjih političkih tenzija koje ne idu u prilog punom uključivanju Srbije u NATO