Druga izložba ikona srpskih antikvara u Parizu

Izložba "Epifanija u boji" koja je okupila 110 ikona iz privatne kolekcije Božidara i Ljiljane Manić, pariskih antikvara srpskog porekla, postavljena je u posebnom prostoru Duhovnog centra pri ruskoj katedrali Svete Trojice u Parizu. Izložba je organizovana pod pokroviteljstvom Ruske pravoslavne crkve i Moskovske patrijaršije i sa blagoslovom Njegovog Visokopreosveštenstva Mitropolita korsunskog i zapadnoevropskog gospodina Antonija (Sevrjuka).

Izložba je otvorena 5. decembra u prisustvu Mitropolita Antonija i više ruskih episkopa, sveštenika i monaha. Brojne goste na otvaranju izložbe pozdravila je Ljiljana Manić, rekavši da su ona i njen muž Božidar, vrlo srećni što svoju strast i veliku ljubav prema ikonama mogu da podele sa drugima.

Hram Svete Trojice u Parizu, zapadnoevropsko sedište Ruske pravoslavne crkve, otvoren 2016. godine

"Epifanija" posle "Uskrsa"

"Izložene ikone svedoče o više vekova ruske crkvene umetnosti. One imaju značajnu ulogu u životu pravoslavnih hrišćana, kao i u crkvenom liturgijskom životu, a odatle i potiču i njihove različite forme prikazane ovde: ikonostasne ikone, procesione ikone, ikone kalendari kao i ikone namenjene kućnoj molitvi“, kazala je Ljiljana Manić u pozdravnoj reči.

Na otvaranju izložbe "Epifanija u boji" prisustvovala je i dr Miljana Matić, kustos Muzeja Srpske pravoslavne crkve u Beogradu. U svom obraćanju prisutnima, ona je, pored kvaliteta izloženih dela, istakla u kojoj meri ikone zbližavaju ljude i narode.

Inače, "Epifanija u boji" je druga izložba koju supružnici Manić organizuju u ruskom Duhovnom centru u Parizu. Na prošlogodišnjoj izložbi "Uskrs", posvećenoj Vaskrsenju Hristovom, bilo je prikazano sto pedeset ruskih ikona naslikanih između 16. i 19. veka. Izložba je bila vrlo uspešna i videlo ju je više od dvadeset hiljada posetilaca.

Ovogodišnja izložba posvećena Rođenju Hristovom, nosi ime "Epifanija", što na grčkom znači "pojavljivanje". Bog Sin se ovaplotio u Isusu Hristu i ljudima se javio u čovečjem obliku. Neposredno posle Božića, Epifanije se nastavlja kroz Bogojavljenje, kroz potpunu Teofaniju i manifestaciju trojičnog Boga.

"O tebi radujet sja..." (Jaroslavlj, 18. vek), hramovna ikona, ilustracija istoimene himne Bogorodici, okružena ikonama praznika i svetitelja

Eksperti i kolekcionari

Kolekcionari i antikvari Božidar i Ljiljana Manić stigli su iz bivše Jugoslavije u Francusku 60-ih godina i nisu mogli da pretpostave kojim putem će ih povesti Božje proviđenje. Kada su 70-ih godina započeli antikvarski posao, oni su se, ubrzo, specijalizovali za ikoname ruskog, grčkog i srpskog porekla. Istovremeno, Božidar, nekadašnji student slikarske Akademije u Beogradu, počeo je, pod nadzorom Nikole Vakera, ruskog emigranta, slikara i univerzitetskog profesora, da izučava restauriranje ikona.

"Ikone za ovu izložbu sam pripremao jednu po jednu. Neke su bile samo stabilizovane i zaštićene, a za neke sam morao da uradim i retuše da bi se dobio ujednačeni izgled – kaže Božidar kome je već 86 godina – čitav posao je naporan, ali je za mene, kao i uvek, veliko zadovoljstvo i sreća da još uvek mogu da mu se posvetim."

Radeći kao antikvari, Božidar i Ljiljana brzo su postali međunarodni eksperti za ikone, a pored dve pariske galerije, otvorili su treću u Njujorku. Razvijajući posao, oni su sarađivali sa aukcijskim kućama, sa francuskom carinom i osiguranjima. Istovremeno, oni su napisali i objavili niz tekstova u specijalizovanim publikacijama, a potom i jednu knjigu pod nazivom "Ikone, umetnost istine". Njihova knjiga je bila značajna, jer je publici predstavila stotinak različitih ikona, dok je svaki ikonografski motiv bio obrađen kroz bogoslovski, istorijski i umetnički aspekt.

"Želja nam je bila, pre svega, da naše pravoslavno bogatstvo približimo Francuzima, većinom katolicima“, kaže Ljiljana Manić, „ali i da kolekcionarima omogućimo što bolje razumevanje i deljenje naše strasti i ljubavi prema ikonoma. Razumevanje ikona podleže poznavanju pravoslavnog bogoslovlja, istorije umetnosti, kao i opšte istorije Grka i Slovena. Mislim da smo francuskim ljubiteljima uspešno približili naš pravoslavni svet."

Posetioci izložbe najčešće su zainteresovani umetničkom lepotom i duhovnom stranom pravoslavnih ikona

Hramovne i kućne ikone

Sto deset ikona koje su Božidar i Ljiljana odabrali i pripremili, podeljene su u dve sale. U prvoj dominiraju deset ikonostasnih ikona moskovske škole 16. veka. Ove ikone, izuzetne duhovne i umetničke vrednosti, prikazuju svetitelje koji, tokom drugog Hristovog dolaska, pred Velikim Sudijom, zastupaju pravednike i mole se za njih.

Središnji motiv je novgorodska ikona 16. veka koja predstavlja Hrista Pantokratora, Svedržitelja i Velikog Sudiju, na tronu, okruženog mandorlom u kojoj su serafimi, heruvimi i anđeli prestola. Ovih jedanaest ikona, neverovatne umetničke lepote i duhovnog sklada, ukazuju vernicima da u svojim molitvama Hristu nikada nisu usamljeni, nego da se u njihovo ime mole i svi svetitelji.

U istoj sali nalazi se i preklopni putni ikonostas (18. vek, 165 cm) koji u malome prikazuje crkveni ikonostas i služi vernicima da se mole tokom puta ili vojnih pohoda. Takođe važna ikona jaroslavske škole (18. vek) "O tebi radujet sja..." vrlo je redak motiv i ilustruje himnu Presvetoj Bogorodici koju je napisao Sveti Jovan Damaskin. Tu je i pskovska ikona četiri svetitelja zaštitnika porodice (oko 1500. godine) namenjena kućnom oltaru.

Više ikona ove izložbe upravo predstavljaju odabrane svetitelje koji su, zbog svojih života ili posthumnih čuda, u narodnoj tradiciji postali zaštitnici neke delatnosti, zanimanja, društvene klase ili naroda. Zato je i bilo uobičajeno, u ruskoj ikonografskoj umetnosti, da se naručuju ikone koje ujedinjuju više svetitelja pomagača u svakodnevnom životu.

Na izložbi se nalazi i petnaestak različitih ikona Presvete Bogorodice sa Hristom detetom. Postojanje oko 400 različitih varijanti ove teme ukazuje u kojoj meri je Bogorodica važna vernicima. Moleći se pred ikonom Bogomateri, pravoslavni hrišćani znaju da će se, pred svojim Sinom, ona majčinski zauzeti za čitav ljudski rod.

Isus Hristos Svedržitelj i Vladimirska Bogomater, ruske ikone 16. veka

Ikone u životu pravoslavaca

Druga sala sa više od pedeset ikona prikazuje, uglavnom, ikone manjih i srednjih formata koje predstavljaju velike praznike, kalendare, triptihe i svetitelje zaštitnike. Neki od motiva se izuzetno retko viđaju u ruskoj ikonografiji: Znaci kraja vremena, Teodorska Bogorodica sa žitijama, Čudo Mihajla Arhanđela u Honi, Sedam efeskih spavača...

Zanimljivost ove sale je grupa od pet lipovanskih ikona. Lipovani su potomci ruskih staroveraca koji su krajem 17. veka napustili Rusiju, strahujući od progona, jer su bili protivnici kanonskih reformi crkvenih knjiga i obreda. Oni su se nastanili u Ukrajini i Rumuniji, a posebno u samoj delti Dunava. Živeći u dijaspori, oni su nastavili da govore jedan dijalekt ruskog jezika sačuvanog, pre svega, u crkvenim obredima. Lipovani su imali i ikonografiju koja je u sebi očuvala duh staroveračkih ikona, slikanih u Rusiji i posle Nikonove reforme.

Rodjenje Hristovo i Bogojavljenje, ruske ikone 17. veka, dve epifanije, pojavljivanje Boga Sina kao Bogomladenca i bogojavljenska manifestacija 

Kada se završi poseta izložbi "Epifanija u boji", jasno se vidi da je uloga ikone u svakodnevnom životu pravoslavnih vernika izuzetno velika. Kroz ikone, oni ostaju u neprekidnom dodiru sa Bogom i svetiteljima, te na prisniji i ličniji način mogu da od njih traže zaštitu i pomoć. Inače, ikone, kao i freske u crkvi, imaju didaktičku ulogu. One zamenjuju pisanu i izgovorenu reč i prikazuju duhovnu realnost, preobražene ljude i prirodu.

Zato, za pravoslavne hrišćane, Isus Hristos nije Bog nekakve filozofske apstrakcije, nego je Bog istorijske stvarnosti, Bog među ljudima, Bogočovek, piše prepodobni Ava Justin (Popović) i zaključuje da Hristova dvostruka priroda predstavlja Spasenje, jer čovečanstvo u tom jedinstvu pronalazi apsolutnu dobrotu, istinu i ljubav, odnosno savršenost.

Izložba "Epifanija u boji" biće otvorena do 19. januara u prostorijama ruskog Duhovnog centra u Parizu, a supružnici Božidar i Ljiljana Manić već rade na pripremi treće izložbe ikona iz njihove privatne kolekcije koja će biti postavljena naredne godine.