Računar iz starog doba
Rešene misterije računara iz 65. godine pre naše ere
Rekonstrukcija mehanizma iz Antikitere. Fotograf: Louisa Gouliamaki/AFP/Getty
Dve hiljade godina star mehanički računar, izvađen iz olupine potonulog rimskog broda, zadivio je naučnike koji su konačno otkrili tajne rada ovog prefinjenog uređaja.
Mašina je bila zagubljena u tovaru broda koji je 65. godine pre naše ere potonuo u neposrednoj blizini grčkog ostrva Antikitera. Pukom igrom slučaja lovac na morske sunđere Elijas Stadiatos je 1900. godine otkrio olupinu i iz nje na površinu izvadio statue i druge predmete. Mašina je ugledala svetlost dana kada je arheolog koji je radio na izvađenim objektima primetio da se u komadu stene nalazi ugrađeni zupčanik. Detaljnijim ispitivanjem materijala izvađenog iz potonulog broga otkriveno je još 80 zupčanika, birača, kazaljki i drvenih i bronzanih kučišta s natpisima na starogrčkom.
Još od samog otkrića broda i predmeta na njemu, naučnici su pokušavali da rekonstruišu uređaj, za koji se danas zna da je bio astronomski kalendar sposoban da zadivljujućom preciznošću prati položaj Sunca, nekoliko nebeskih tela i mesečeve mene. Stručnjaci veruju da je to najstariji uređaj sa zupčanicima i sigurno najsofisticiraniji objekat iz starog doba i srednjeg veka.
Pomoću moderne računarske tomografije x-zracima i skeniranjem površine u visokoj rezoluciji, tim koji su predvodili Majk Edmunds i Toni Frih s univerziteta u Kardifu, uspeo je da prodre u unutrašnjost fragmenata mehanizma, prekrivenog naslagama starim dve hiljade godina, i pročita natpise na spoljašnjem delu mašine. Proučavanje detaljnih snimaka mehanizma ukazuje na to da potiče iz perioda od 150. do 100. godine pre nove ere i da je imao 37 zupčanika koji su mu omogućavali da prati kretanje Meseca i Sunca, predviđa pomračenja pa čak i da predstavi nepravilnu orbitu Meseca. To kretanje, poznato kao prva lunarna anomalija, opisao je astronom Hiparh s Rodosa u drugom veku pre nove ere pa je on verovatno bio savetodavac prilikom konstruisanja mašine, pretpostavljaju naučnici.
Snimci pokazuju da je mašina koristila difrencijalne zupčanike za koje se smatralo da su izmišljeni tek u 16. veku. Nivo minijaturizacije i složenosti delova uporedivi su sa časovnicima iz 18. veka. Neki istraživači veruju da je mašina, poznata pod nazivom Mehanizam s Antikitere, zapravo bio deo plena s Rodosa upućenog u Rim na veliku poslavu koju je organizovao Julije Cezar.
Jedna od nerešenih misterija jeste zašto je grčka tehnologija primenjena u ovoj mašini nestala. Nijedna druga civilizacija nije napravila nešto toliko složeno u narednih hiljadu godina. Jedno objašnjenje bi mogla da bude činjenica da je bronza često bila reciklirana u periodu kada je uređaj napravljen, pa su mnogi predmeti bili pretapani i tako izbrisani iz arheoloških zapisa. Sudbonosno potonuće broda na kojem je bio Mehanizam s Antikitere je možda bio prst sudbine. "Uređaj je izvanredan, jedini te vrste", kaže profesor Edmunds. "Astronomski principi su neverovatno precizni... u pogledu istorijske vrednosti i retkosti, smatram da je ovaj mehanizam vredniji i značajniji od Mona Lize". Istraživanje, čiji su rezultati objavljeni u časopisu Nature, sprovedeno je u saradnji s naučnicima Nacionalnog arheološkog muzeja u Atini, gde se mehanizam čuva, i sa univerziteta u Atini i Solunu.
