Povodom praznika Ćirila i Metodija

Ćirilo-metodejska tradicija duboko zakotvljena u češkoj i slovačkoj istoriji, na temeljima veza i solidarnosti sa južno-slovenskom braćom, kao i hrišćanstva. Neizbrisivi trag prvobitnog slovenskog i hrišćanskog jedinstva 24. maj, Dan Ćirila i Metodija Srbija će ove godine prvi put obeležiti kao državni praznik. Time će se Srbija pridružiti Češkoj, Slovačkoj, Poljskoj i Rusiji koje zvanično odaju najveću počast solunskim prosvetiteljima i verskim misionarima.

Neshvatljivo je zašto se na to sve dosad čekalo, iako bismo mi, južni Sloveni, morali da u tome budemo prvi. Jer, misija solunske braće je pokrenuta upravo zbog nas a onda se proširila i na druge slovenske narode (istočne i zapadne). Nije, ipak, slučajno što se najviše i najduže slave u kulturno i ekonomski najrazvijenijoj, najzapadnijojoj slovenskoj zemlji – Češkoj, a odmah za njom u Slovačkoj. 

Evo priče o tome, koju je potpisnik ovih redova, dugogodišnji dopisnik iz Praga, dosad ispričao mnogo puta puta na stranicama raznih naših listova, uvek s potajnom željom da se oni koji su za to zaduženi povedu za češko-slovačkim primerom. Utoliko više što su ove dve zemlje bile prvo misionarsko područje na koje su solunska braća otišla - sa naših prostora. Evo te priče ponovo...

Spomenik Ćirilu i Metodiju u ukrajinskom gradu Mukačevu

Patroni Evrope

Peti juli je u češkom građanskom kalendaru državni praznik koji se slavi u znak sećanja na hrišćansku i prosvetiteljsku misiju solunske braće Ćirila i Metodija, čime je u Moravskoj u drugoj polovini 9. veka položen temelj  češkoj državi. Peti juli je državni praznik i neradni dan, takođe, i u Slovačkoj.

Zbog duhovne, prosvetiteljske misije i povezivanja Evrope, njih dvojica su proglašeni za patrone „starog kontinenta“. U neslovenskim zemljama praznik svetih Ćirila i Metodija je 14. februar.

Istovremeno, ovaj verski praznik – Dan Svetih Ćirila i Metodija je i vreme hodočašća hiljada vernika do moravskog Velehrada, duhovnog centra Velikomoravske kneževine, najveće države u srednjoj Evropi tog doba i tada najveće slovenske države uopšte. Crkvena proslava kulminira s liturgijom koja se tradicionalno i na taj dan služi u Velehradu i prenosi je  uvek nacionalna televizija.

Ćirilo-metodejska tradicija je duboko ukotvljena u češkoj i slovačkoj istoriji, na temeljima slovenstva i hrišćanstva, i ostavila neizbrisivi trag prvobitnog slovenskog i hrišćanskog jedinstva. Braća-sveštenici iz Soluna uspeli su da Jevanđelje uklope i u kulturu ovdašnjih Slovena i tu kulturu povežu sa životom crkve, u duhovnoj i kulturnoj povezanosti sa južno-slovenskom braćom. 

Ćirilo i Metodije ulaze u Rim sa moštima Sv. Klimenta, detalj minijature iz Mesecoslova Vasilija II, oko 1000. godine (sr.wikipedia)

Objava staroslovenskog jezika

Ćirilo (Konstantin) i njegov brat Metodije, od oca visokog vizantijskog činovnika i majke koja je bila slovenskog porekla, rođeni su u okolini Soluna (Tesalonika) 815. odnosno 827. godine. Metodije je studirao pravo i postao je adminstrator velike vizantijske župe koju je činilo slovensko stanovništvo. Konstantin je studirao u Carigradu na carskoj školi zajedno s budućim carem Mihailom III. Potom je bio biblotekar carigradskog patrijarha i imao niz drugih visokih funkcija. Zbog izuzetne učenosti nosio je nadimak Filozof, pa se kao Konstantin Filozof pominje u istoriji, pri čemu mnogi ne znaju da je to, u stvari, Ćirilo. Bio je u nizu značajnih diplomatskih, prosvetiteljskih i crkvenih misija.

Od majke i druge slovenske dece, braća su naučili slovenski dijalekt kojim se govorilo u okolini Soluna, Na taj dijalekt, koji je bio veoma blizak ostalim dijalektima kojima su govorili Sloveni, preveli su biblijske i liturgijske tekstove i prema tom dijalektu i njegovim glasovima prilagodili i stvorili pismo (glagoljicu), svetovni i crkveni zakonik i dali niz drugih doprinosa u crkvenom pevanju, ikongrafiji, propovedi, kao i u politici, diplomatiji, pravu, ekonomiji... Taj dijalekt je ubuduće smatran i nazivan staroslovenskim.

Svoju glavnu misiju, u kojoj će za sobom ostaviti najdublji trag u istoriji,  započeli su, najpre, među južnim Slovenima. Potom su 863. godine, posle poziva caru Mihailu III od kneza Rastislava, misiju proširili i došli na  područje Velikomoravske države. Godine 867. otišli su u Rim gde je papa Hadrijan II odobrio i pohvalio njihov rad i priznao staroslovenski kao liturgijski jezik.

Spomenik solunskoj braći u Beogradu

Poznati i nepoznati grob

Konstantin, već na kraju životnih snaga, ostao je u Rimu, zamonašio se, uzeo ime Ćirilo, pod kojim je isključivo ubuduće pominjan u crkvenoj istoriji. U manastiru je umro 869. godine a sahrenjen je u bazilici Sv. Klimenta u Rimu.

Papa je Metodija imenovao za apostolskog legata i arhibiskupa, odnosno arhiepiskopa Velike Morave. Na povratku su Metodija zadržali u tamnici godinu dana bavarski biskupi kojima se, izgleda, nije sviđalo što Slovene ne pokrštavaju oni nego misionari iz Vizanzije, tada po kulturi i civilizovanosti daleko najnaprednijoj u Evropi. Oslobođen je na intervenciju pape i nastavio da živi i radi u Moravskoj. Umro je 6.aprila 885. a sahranjen je, kako je zapisano, u glavnom moravskom hramu s leve strane oltara presvete Bogorodice Marije. Do danas, ipak, njegov grob nije pronađen, jer nije jasno gde se to mesto, odnosno hram, nalazilo. 

Crkva Svetog Klimenta u Rimu, gde je grob Svetog Ćirila (Konstantina Filozofa)

Očuvanje slovenske duše

Kako pokazuju istraživanja istoričara, da nije bilo verskog i provetiteljskog rada  Solunske braće, hristijanizacija odnosno pokrštavanje koje je dolazilo sa Zapada, dovelo bi verovatno i do masovnog ponemačavanja slovenskog stanovništva na području današnje Češke i Slovačke. Tradicija koju su stvorila solunska braća nije nikad nestala u Češkoj i Slovačkoj i kada se prešlo na latinično pismo i obred. Češko i slovačko hrišćanstvo je, i u okviru katoličanstva, zahvaljući solunskoj braći sačuvalo svoju slovensku dušu i identitet koji ih duboko povezuje, naročito, s južnom, pravoslavnom braćom.

Ovaj praznik je na celu katoličku crkvu, koja je postupno postajalala svesna njegovog ekumenskog značenja i značaja, proširen 1880. U 19. stoleću ćirilometodijsku tradiciju koristili su češki katolički sveštenici radi nacionalnog buđenja ponemčenih stanovnika Moravske. Ta tradicija je podržavala, takođe, i slovensku solidarnost.

Posle I svetskog rata ćirilometodijskoj tradiciji se priključila i današnja Čehoslovačka crkva husitska i obnovljeno češko pravoslavlje (ta obnova je izvršena u kanonskom jedinstvu sa Srpskom pravoslavnom crkvom, čiji je deo češka pravoslavna crkva bila do 1946.).  Husitstvo, češkobratska i luteranska tradicija su još tokom reformacije u 15. i 16.  stroleću zauzeli pozitivan stav prema ćirilometodijskoj ideji, oslanjajući na njoj svoje zahteve za reformaciju i demokratizaciju crkve.

Povodom 1.150 godišnjice dolaska Ćirila i Metodija u Veliku Moravsku, snimljeni su 2012-2013.  zajednički češko-slovački dokumentarno-igrani film film i tv serija (4x52 minuta) "Ćirilo i Metodije – Apostoli Slovena" (Kyril a Metodej – Apoštolove Slovanu ). Prikazani su jula 2013 u Češkoj i Slovačkoj  

Ćirilo i Metodije „Jugoslavci“?

„Nekada davno Česi su bili nepismeni, nisu verovali u Boga i uopšte bili su mnogo nekulturni. A onda su kod njih došla dva „Jugoslavca“, Ćirilo i Metodije, i naučili  ih da čitaju i pišu, da budu kulturni i veruju u Boga...“  Tako je sin potpisnika ovih redova, pre davdesetak godina, kao đak drugog razreda jedne praške osnovne škole na času istorije ispričao svoju verziju misije solunske braće.

Retko ko, međutim, osim istoričara – specijalista, zna da su njih dvojica bili Grci koji su slovenski jezik naučili od slovenske majke i družeći se sa decom pridošlica sa severa u tada mešovitom grčko-slovenskom gradu Solunu. Moj sin, kada se posle tog časa istorije vratio kući, sav je sijao od sreće, s malo preterivanja reklo bi se, ličio je na nacionalnog borca prezadovoljnog posle dobro obavljenog posla. Nisam, naravno, hteo da mu tada možda pokvarim sreću s detaljem o grčkom poreklu Ćirila i Metodija. Rekao sam mu to tek nedavno, u vreme kada se u Češkoj za „Jugoslavce“ tako više ne kaže – sada smo i za Čehe postali Srbi, Hrvati, Slovenci... Ali, možda je, ipak, bolje da ostane da su solunska braća bili „Jugoslavci“, makar zbog nas koji smo to bili i nemamo se zašto zbog toga stideti, kao što se ni solunska braća nisu stidela svoje slovenske majke i jezika naučenog u igri sa slovenskom decom.